blog.swietokrzyskie.travel

2000 lat temu, na przestrzeni około 800 km2 , a zwłaszcza na północny wschód od Łysogór − pasma głównego Gór Świętokrzyskich, dawni mieszkańcy tych ziem, nazywani przez historyków rzymskich Lugiami, wydobywali i przetwarzali znajdujące się tu złoża rud żelaza. Rudę eksploatowano nie tylko powierzchniowo, ale również przy pomocy chodników i szybów górniczych, których ślady odnotowano w Rudkach, koło Nowej Słupi.

Zespołowe badania nad starożytnym hutnictwem w Górach Świętokrzyskich rozpoczęto w 1955 roku. Żużel pozostawiony przez starożytnych hutników stał się pierwszym obiektem zainteresowania naukowców. Dzięki badaniom archeologicznym zostały odsłonięte i zadokumentowane liczne pozostałości starożytnych piecowisk grupujących ślady pracy zespołów − od kilkunastu do kilkuset pieców dymarskich. Badania metalurgiczne i doświadczalne wytopy umożliwiły odtworzenie starożytnego procesu uzyskiwania żelaza. 50 lat temu w Nowej Słupi powstało Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego, a od 1967 roku rozpoczęto prezentację wyników badań w czasie imprezy plenerowej zwanej po dziś Dymarkami Świętokrzyskimi.

Główną atrakcją przedsięwzięcia jest rekonstrukcja uzyskiwania żelaza prowadzona na tzw. Piecowisku − przestrzeni wydzielonej dla eksperymentalnych pokazów u stóp Łysej Góry. Starożytny piec dymarski posiadał część dolną, tzw. kotlinkę w formie wykopanej w ziemi owalnej jamy o średnicy ok. 50 cm. Część nadziemną stanowił szyb zbudowany z kształtek wykonanych z lessu z domieszką krótko ciętej słomy. W dolnej części szybu znajdowały się otwory, które doprowadzały powietrze do wnętrza pieca. Do uzyskiwania żelaza potrzebne były trzy zasadnicze składniki: ruda żelaza, węgiel drzewny i powietrze. Jak wskazują badania doświadczalne, w części szybowej pieca miał miejsce proces redukcji bezpośredniej, w którego konsekwencji, w okolicach otworów dmuchowych tworzyła się gąbka metalicznego żelaza zwana łupką. Do kotlinki spływał żużel, będący produktem ubocznym procesu. Czas wytopu mógł wynosić nieraz kilkanaście godzin i po jego zakończeniu rozbierano część szybową pieca skąd wyjmowano łupkę. Uzyskany produkt dopiero poprzez wielokrotne obtapianie i przekuwanie doprowadzano do postaci kowalnego kęsa żelaza, zdatnego do wyrobu narzędzi lub broni.

Od 10 lat Dymarki Świętokrzyskie odbywają się w połowie sierpnia, aby przybliżyć antyczną metalurgię żelaza przebywającym w regionie turystom. Nastąpiła też znacząca zmiana formuły tej imprezy w związku z realizacją programu Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery, który zakłada osadzenie pokazu uzyskiwania żelaza w realiach okresu wpływów rzymskich. Poza starannie opracowaną scenografią składającą się z rekonstrukcji narzędzi, ozdób, strojów i broni z początków naszej ery połączono prezentację starożytnego hutnictwa z pokazami innych dziedzin wytwórczości tego czasu, których świadectwa znane są ze źródeł archeologicznych. Na Piecowisko zaproszono specjalistów zajmujących się rekonstrukcją m.in. antycznego kowalstwa, złotnictwa, brązownictwa, garncarstwa, obróbki poroża, tkactwa, plecionkarstwa i smolarstwa, którzy obecnie współtworzą kolejne odsłony rzemiosła i życia codziennego w okresie rzymskim.

Dopełnieniem tej żywej lekcji historii są pokazy podkreślające różnice pomiędzy światem barbarzyńskim a strefą rzymskich prowincji. Corocznie program prezentacji jest wzbogacany o nowe elementy, które odnoszą się do różnorodnych aspektów życia codziennego ludów celtyckich i germańskich oraz ich kontaktów z Rzymskim Imperium. Od kilku lat pokazy mają również wymiar międzynarodowy poprzez udział dymarzy z Danii, gladiatorów z Czech czy rzemieślników z Białorusi. Kolejne edycje odbywają się z udziałem pracowników szeregu krajowych placówek muzealnych i naukowych oraz prezenterów niemieckich i włoskich. Chcemy w ten sposób zainicjować kultywowanie szczytnych tradycji starożytnego, świętokrzyskiego hutnictwa na szerokim tle kulturowym, pozwalającym widzowi na autentyczną wędrówkę w czasie. Chociaż pokazy mają miejsce w Nowej Słupi, to odnosza się nie tylko do terenu Gór Świętokrzyskich i ziem polskich.

Z nową formułą festynu archeologicznego korespondują koncerty muzyki etnicznej, stanowiąc dopełnienie prezentacji odbywających się na Piecowisku. Od początków swego istnienia Dymarki były pretekstem dla prezentacji dorobku ludowych twórców. Wszystkie te elementy tworzą barwną atmosferę święta o charakterze masowym. Kilka lat temu w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego samorząd Nowej Słupi podjął inicjatywę utworzenia Centrum Kulturowo−Archeologicznego, które będzie stanowić trwałe zaplecze dla badań i pokazów związanych ze starożytnym centrum metalurgii żelaza. Działanie to, finansowane w części ze środków Unii Europejskiej, pozwala na realizację Dymarek w znacznie odmienionym otoczeniu. Mamy nadzieję, że obiekt ten umożliwi nowe spojrzenie na regionalną spuściznę o znaczeniu europejskim. Zapraszamy zatem do wspólnego z nami odkrywania tego, co dziś jest stare a kiedyś było nowe na Dymarkach Świętokrzyskich w Centrum Kulturowo-Archeologicznym w Nowej Słupi.

W dniu 17 sierpnia
Otwarte dla publiczności WARSZTATY ARCHEOLOGICZNE

W dniach 18 i 19 sierpnia
Prezentacje stanowisk i inscenizacja programu „Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery”
Sobota
11.00-11.15
Powitanie gości i komentarz wstępny dotyczący całości prezentacji –Andreas Gobinius.
11.15-11.45 / 12.00
„Piecowisko”. Komentarz dotyczący starożytnego hutnictwa żelaza na ziemiach polskich na tle europejskim wraz z prezentacją trzech warsztatów hutniczych i ich krótkim omówieniem. – Szymon Orzechowski, Paweł Madera, Krystyna Koza.
12.15-13.00
Widownia amfiteatru. „Pokaz mody antycznej”. Prezentacje stroju i uzbrojenia Celtów i Germanów. Komentarz - Andreas Gobinius, Aneirin Bard, Wotaryk, Ghandi.
13.15-13.45 / 14.00
Widownia amfiteatru. Pokaz Legio XIIII GMV i happening prowadzony przez Fundację Terra Operta. Komentarz - Ireq i Dracvs Valerivs.
14.00 - 14.30
Widownia amfiteatru. Pokaz gladiatorów LVDVS MAGNVS. Komentarz - Lvcivs Tvllivs Cactvs.
14.30 - 15.00
Widownia amfiteatru. Pokaz Legio XXI Rapax. Komentarz Dracvs Valerivs.
15.00 - 16.00
Uroczyste otwarcie XLVI Dymarek Świętokrzyskich połączone z happeningiem na terenie amfiteatru. W ramach otwarcia targ niewolników i pokaz FAMILIA GLADIATORIA TAVRVS.
16.00 - 16.30
Rozbicie pieców dymarskich na „Piecowisku”. Komentarz – Szymon Orzechowski, Krystyna Koza.
17.00 - 17.45
Widownia amfiteatru. Pokaz starcia zbrojnego poprzedzony omówieniem stroju i uzbrojenia ludów celtyckich i germańskich. Pokaz FAMILIA GLADIATORIA TAVRVS.
18.00 - 18.45
Inscenizacja ciałopalenia, jako próba rekonstrukcji obrządku pogrzebowego ludów zamieszkujących teren ziem polskich w okresie rzymskim.

Niedziela
10.00 - 10.15
Powitanie gości i komentarz wstępny dotyczący całości prezentacji – Andreas Gobinius
10.45 - 11.15 / 11.30
Komentarz dotyczący starożytnego hutnictwa żelaza na ziemiach polskich na tle europejskim wraz z prezentacją trzech warsztatów hutniczych i ich omówieniem. – Szymon Orzechowski, Paweł Madera, Krystyna Koza.
11.30 - 12.15
Widownia amfiteatru. „Pokaz mody antycznej”. Prezentacje stroju i uzbrojenia Celtów i Germanów. Komentarz - Andreas Gobinius, Aneirin Bard, Wotaryk, Ghandi
12.30 - 12.45 / 13.00
Widownia amfiteatru. Pokaz Legio XIIII GMV i happening prowadzony przez Fundację Terra Operta. Komentarz - Ireq i Dracvs Valerivs.
13.00 - 13.30
Widownia amfiteatru. Pokaz gladiatorów LVDVS MAGNVS. Komentarz - Lvcivs Tvllivs Cactvs.
14.00. - 14.30
Widownia amfiteatru. Pokaz Legio XXI Rapax. Komentarz – Dracvs Valerivs.
14.30. - 15.00
Targ niewolników – Dracvs Valerivs.
15.00. - 15.30
Pokaz FAMILIA GLADIATORIA TAVRVS.
16.00 - 16.45 / 17.00
Rozbicie pieców na piecowisku świętokrzyskim, mazowieckim i śląskim – Komentarz – Szymon Orzechowski, Paweł Madera, Krystyna Koza
17.00 - 17.45
Pokaz starcia zbrojnego poprzedzony omówieniem stroju i uzbrojenia ludów celtyckich i germańskich. Pokaz FAMILIA GLADIATORIA TAVRVS na widowni amfiteatru.
18.00 - 18.30
Inscenizacja sądu plemiennego, jako próba rekonstrukcji zwyczajów plemion zamieszkujących Europę Środkową w okresie rzymskim.
18.30 - 19.00
Rozniecenie „Świętego Ognia” i zakończenie prezentacji.

KONCERTY W AMFITEATRZE NA CENTRUM KULTUROWO-ARCHEOLOGICZNYM
Sobota 18.08.2012
20.00 - Masters
Niedziela 19.08.2012
20.00 - Video

Źródło: Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego.
Tekst: A. Przychodni, M. Trepka
Opracowanie: A. Przychodni.

Patronat i organizacja:
Marszałek Województwa Świętokrzyskiego,
Wojewoda Świętokrzyski
Starosta Powiatu Kieleckiego
Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego
Gmina Nowa Słupia
Gminny Ośrodek Kultury w Nowej Słupi z siedzibą w Rudkach
Przygotowanie i realizacja projektu Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery − Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego